تفسیر عسل در آیات 68 و 69 سوره نحل
تفسیر عسل در آیات 68 و 69 سوره نحل
«وَ أَوْحي رَبُّکَ إِلَي النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذي مِنَ‌الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ» (68) «ثمَّ کُلي مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکي سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فيهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ في ذلِکَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَکَّرُونَ»(69)
(آیه 68): «و اوحی ربک الی النحل ان اتخذی من الجبال بیوتا و من الشجر و ممایعرشون»
(و پروردگارت به زنبور عسل الهام نمود که در کوهها و درختان و آنچه بالا می برند منزل بگیر).
(وحی) به معنای اشاره سریع و القاء معنا به نحو پوشیده از دیگران است و مراد از وحی در این آیه الهام در فهم حیوان و از طریق غریزه اوست و در قرآن کلمه وحی در موارد دیگری نیز به معنای الهام بکار رفته، اما قسم دیگر از وحی که مربوط به تکلم خداوند با انبیاء و رسل است در سوره شوری انواع آن ذکر شده، لکن ادب دینی اقتضاء نموده که کلمه (وحی) فقط در مورد ارتباط انبیاء با خداوند استعمال گردد. به هر جهت خداوند از راه غریزه به زنبور عسل الهام کرده که کندو و خانه خود را بر فراز کوهها و درختان و مکانهای بلند قرار دهد و باید دانست که قرآن کریم در این آیه به مؤنث بودن زنبورهای کارگر اشاره نموده و این بیان از معجزات قرآنست.
(آیه 69): «ثم کلی من کل الثمرات فاسلکی سبل ربک ذللا یخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فیه شفاء للناس ان فی ذلک لایه لقوم یتفکرون»
(آیه 69) آنگاه از همه میوه‌ها بخور و با اطاعت، راه‌های پروردگارت را بپیما، که از شکم‌های آنها نوشیدنی با رنگ‌های مختلف خارج می‌کند که در آن شفای مردم است، بدرستی که در این امر برای گروهی که تفکر می‌کنند نشانه‌ای هست.
آنگاه به ذکر زندگی شگفت انگیز زنبور عسل می‌پردازد که به الهام الهی از شیره گلها و همه انواع شکوفه‌ها (ماده اولیه میوه) تغذیه می‌کند و آنها را برداشته و با خود به کندو می‌برد و سپس شیره بدنش را در کندو ذخیره می سازد و تمامی این کارها و آمد و رفت‌های زنبور عسل با الهام الهیست و به همین جهت هم از آن با عبارت«سبل ربک» یاد نموده است . و سپس در جمله‌ای جدید، نتیجه عمل و مجاهدت زنبور را در پیروی از امر خدای سبحان و اطاعت و امتثال از او بیان می‌کند که همان عسلی است که در رنگ‌های متفاوت (زرد، سفید، قرمز و قرمز مایل به سیاه ) از شکم زنبور بیرون می‌آید و برای بیشتر امراض مردم شفا است. زندگی زنبور عسل که حیاتی اجتماعی دارد آنقدر عجیب و شگفت‌انگیزاست که جز با دقت نظر و تفکر عمیق نمی‌توان به همه دقائق آن دست یافت و لذا در آخر می فرماید در این مسأله برای گروهی که اهل تفکر باشند نشانه و عبرتی وجود دارد.
در این آیات که صراحتاً عسل را شفای مردمان دانسته، پیام‌های و نکاتی وجود دارد که به برخی از آنها به طور مختصر اشاره می شود:
1ـ یکی از مأموریت‌های زنبور عسل تلاش و حرکت و انتخاب مسکن بر اساس غریزه‌ای است که خداوند در نهاد او قرار داده است. به طور کلی، رفتار حیوانات طبق فرمان الهی و به صورت طبیعی و غریزی است. «ثُمَّ کُلی...»
2ـ نه تنها انتخاب مسکن و غذای حیوانات با هدایت الهی است، بلکه همه کارهای آن ها را خداوند پیش رویشان قرار داده است «سُبُلَ رَبِّکَ...»
3ـ در آیۀ 67 این سوره نیز آمده است که انسان از میوه‌ها، نوشیدنی مست‌کننده می‌سازد «تَتَّخذونَ مِنْهُ سُکراً...»
ولی حیوان از گل ها و میوه‌ها عسل شفابخش می سازد. وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ في ذلِکَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ»
( آیه 67) یا از میوه نخل‌ها و انگورها به شما داده‌ایم که از آن خمرو روزی نیکو می‌گیرید، همانا در این امر برای گروهی که تفکر نمایند، نشانه‌ای هست. (سکر) یعنی ماده سکر آور. آیه عطف به عبارت «و الله الذی انزل من السماء...»
در آیه 65 است، «وَ اللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ في ذلِکَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ»
و خداست که از آسمان آبى فرو فرستاده و به وسیله آن زمین را پس از آن که خشک و مرده بوده با رویش گیاهان زنده کرده است. به یقین، در اینها براى مردمى که گوش شنوا دارند نشانهاى بر وجود رستاخیز است.
می‌فرماید خداست که میوه‌های درختان نخل و انگور را برای شما آفریده و شما از آن شراب و روزی نیکو می‌گیرید، در این آیه ابداً دلالتی بر حلال بودن شراب نیست ، بلکه حتی دلالت بر پلیدی آن وجود دارد، چون آن را در برابر رزق خوب قرار داده تا بفهماند که شراب رزق نیکو و حسن نیست و حرام است و اما مراد از رزق نیکوئی که از خرما و انگور گرفته می‌شود تمام چیزهای پاکیزه، مثل کشمش و مویز و شیره انگور و خرمای خشک (تمر) و سایر موادیست که آذوقه به شمار می‌روند و در آخر می‌فرماید که در این امر برای عاقلان نشانه‌ای وجود دارد، چون کسی که در امر نباتات و میوه‌های آنها تعقل کند به روشنی به قدرت عام خداوند در نظام هستی پی برده و می‌فهمد که همه این امور به یک مد بر واحد باز می‌گردد و این عبارات آخر برای برانگیختن مردم بر تفکر در امرنباتات می‌باشد.
4ـ در این آیه خداوند به زنبور عسل دستور خوردن می‌دهد، خوردنی ای همراه با هدف و مسئولیت عسل، عصارۀ انواع میوه هاست «کُلی مِنْ کُلِّ الثَمَراتِ...».
5ـ اعجاز خلقت این است که یک کارخانۀ عسل‌سازی در شکم حیوانی کوچک قرار داده شده است «یَخرُجُ مِنْ بُطونِها...».
6ـ عسل طبیعی به رنگ های مختلف است «مُختَلِفاً الوانُهُ...».
7ـ گیاهان و گل ها، خواصی درمانی دارند که از طریق عسل دردهای ما را درمان می‌کنند. «فیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ» (ناگفته پیداست که عسل شفای همۀ دردها است)
8ـ جالب اینکه دانشمندان از طریق تجربه به این حقیقت رسیده‌اند که زنبور هنگام ساختن عسل آنچنان ماهرانه عمل می‌کند که خواص درمانی و دارویی گیاهان کاملاً محفوظ می‌ماند و به عسل منتقل می‌شود.
9ـ خانه‌سازی، موم‌سازی، عسل‌سازی، در کنار زهر سازی، توسط حیوان کوچکی مثل زنبور از نشانه‌های قدرت الهی است: «لَآیه..»
با توجه به این آیه، عسل های گوناگون با خواص متعددی وجود دارد؛ مثل عسل گل سرخ، عسل گل یاس، عسل اکالیپتوس، عسل زیرفون... براساس نتایج پژوهشگران، بهترین نوع عسل آن است که از شهد انواع گل ها به دست آید، خداوند متعال در این آیه، با عبارت «مِنْ کُلِّ الثَّمراتِ» به این نکته اشاره مستقیم دارد.
10ـ رنگ عسل بر اساس آنکه زنبور بر چه گل و میوه‌ای نشسته و از آن استفاده کرده، متفاوت است و از بی‌رنگ تا زرد روشن، کهربایی قرمز وتیره، قهوه ای تیره ، سفید، خرمایی، و گاهی مایل به سیاه متغیر است، عسل‌های سبز و آبی نیز وجود دارد، تنوع رنگ علاوه بر اینکه گویای تنوع سرچشمه‌های به دست آوردن آن است، تنوعی برای ذوق ها و سلیقه ها به شمار می‌رود، زیرا امروزه ثابت شده‌است که رنگ غذا در تحریک اشتهای انسان مؤثر است. خداوند در این آیه، این نکته را با عبارت «شَرابٌ مُخْتَلِفُ الوانُهُ» بیان کرده است.
11ـ خداوند در آیه، عسل را برای انسان‌ها «لِلنّاس» معرفی می‌کند. برای یک کندو با چند هزار زنبور، در تمام مدت سال تنها چند کیلو عسل کفایت می‌کند و هر زنبور عسل برای رفع گرسنگی‌اش کافی است روی دو یا سه گل بنشیند؛ در حالی که هر ساعت به طور متوسط روی دویست و پنجاه گل می‌نشیند و 4 کیلو متر راه می‌پیماید. زنبورها در مدت کوتاه عمرشان چندین برابر غذای مورد نیاز خود را در کندو ذخیره می‌کنند. اگر باز هم به منابع قندی و شهد گل دسترسی یابند، دوباره آن را ذخیره خواهند کرد؛ زیرا آن ها تنها برای خود عسل تولید نمی‌کنند، بلکه برای سلامتی انسان‌ها تلاش می کنند.
12ـ تمام این درس و عبرت‌ها برای کسانی که اهل فکر و اندیشه باشند. «لِقَومٍ یَتَفکَّرونَ»، و گرنه افرادی هستند که در تمام عمر از عسل استفاده می‌کنند، ولی حاضر به چند دقیقه تفکر دربارۀ آن نیستند، خداوند متعال ، عسل را برای مردم شفا می داند و این امر از نشانۀ روشنی برای اندیشمندان می شمارد: «فیهِ شِِفاءٌ لِلنَّاسِ إنَّ فِی ذلکَ لَآیهً لِقومٍ یَتَفَکَّرون».
امامان معصوم علیهم السلام نیز در روایت‌های گوناگون، ارزش غذایی و خواص دارویی زیادی برای عسل بیان کرده‌اند.
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که پیامبر اسلام (ص) بسیار به عسل علاقه داشتند و دربارۀ آن فرمودند:
«عَلَیکُم بِالشَّفاءِ مِن العَسَلِ وَ القُرآنِ» بر شماست که شفا را از عسل و قرآن بگیرید. (بحارالانوار ج 63 ص 290. )
امام رضا علیه السلام از اجداد گرامی اش نقل کرده است که رسول خدا (ص) فرمود: «أن یَکُن فی شَیءٍ شِفاءٌ فَفِی شَرطه الحَجّام ِ أو فی شَربه العَسَلِ». اگر در چیزی درمان باشد، در نیشتر حجامت‌گر یا شربت عسل است.
امام رضا علیه السلام از نیاکان گرامی اش و آنان از رسول خدا (ص) نقل کرده‌اند که آن حضرت فرمود: «لاتَرُدُّوا اشَرَبَهَ العَسَلِ عَلی مَن اَتاکُم بِهَا»
چنانچه کسی برای شما عسل هدیه آورد، دست او را رد نکنید.
و باز هم از امام رضا علیه السلام چنین نقل شده است:
«عسل شفای هر نوع بیماری است. نوشیدن عسل در وقت ناشتا بلغم را قطع می کند، صفرا را کاهش می‌دهد و ذهن را تقویت می کند.»
منبع: کتاب عسل درمانی ، جناب آقای دکتر جمشید خدادادی