درمان بیماری های کبد در طب اسلامی
درمان بیماری های کبد در طب اسلامی
کبد بزرگترین ارگان در بدن است و عملکردهای متعدد و متفاوتی را انجام می دهد، کبد، صفرا تولید می کند که برای هضم غذاها بالاخص چربی ها لازم است، کبد ،سطح پروتئین ، چربی وقند خون را تنظیم می کند همچنین داروها را متابولیزه می نماید. این ارگان مواد زاید وسمی را که در طول روز در بدن تجمع می یابند با کمک کلیه ها از بدن دفع می شود.
بیماری های کبدی امروزه تقریباً صعب العلاج و لاعلاج هستند از جمله سیروز کبدی، درد کبد، هپاتیت ، یرقان، کبد در قسمت راست شکم قرار دارد و عضوی بزرگ و سنگین است و وزن آن روی معده می افتد و این باعث تخلیه گازهای معده می شود.
مستفاد از مجموعه روایات بیشتر بیماری های کبد معلول نحوه آب خوردن است. کبد تحمل فشار و کارهای ناگهانی را ندارد از این رو یک نفس آب خوردن یا سرازیر کردن آب در حلق و ناگهان آب خوردن سبب بیماری کبد می شود. در روایت آمده :
1. « و لا تعبوه عبا، فانه یأخذ منه الکباد» 1 «آب را در حلق سرازیر نکنید، زیرا این کار سبب درد کبد می شود.» بهترین روش آب خوردن این است که آب را در دو یا سه نوبت (نفس) و جرعه جرعه و یا مکیدن بنوشید.
2. از علل دیگر ایستاده نوشیدن آب در شب است. «شرب الماء من قیام باللیل یورث الماء الأصفر»2 «ایستاده نوشیدن آب در شب سبب سیروز کبدی می شود.»
3. نوشیدن آب بین غذا سبب چربی کبد می شود و آبی که آفتاب بر آن تابیده سبب بزرگی کبد و مشکلات صفرا می شود.
4. نوشیدن آب قبل یا بین غذا خوب نیست و اگر غذا گوشت یا چرب باشد یک ساعت بعد از غذا می توان آب نوشید ولی اگر غذا گوشت یا چرب نباشد می توان بعد از غذا آب نوشید.
درباره ضرر نوشیدن آب بین غذا روایت آمده:
5. «یصیر فی المعده فجا»3 «غذا در معده طوری می شود که قابل هضم نباشد». این باعث فشار به کبد می شود.
6. خوردن آب سرد مشکلی ندارد ولی در روایت آمده نباید در آب یخ انداخت.
اولین عضوی که غذاها و حتی زهر بر آن تأثیر می گذارند یا به آن آسیب می زنند کبد است. زیرا معده خیلی آسیب پذیر نیست و وقتی غذا از معده عبور کرد و به کبد رسید آنجا اثرش را می گذارد.
از علائم ظاهر مشکلات کبد، زردی چشم و زردی صورت است. از نشانه های دیگر ترک زبان و نشانه دیگر سنگینی در سمت راست شکم و زیر دنده ها و یا درد در این محل است. در سیروز کبدی شکم بزرگ می شود و اگر دست بزنید مانند سنگ سفت است. چون اولین محل تأثیر آلودگی ها کبد است همیشه کبد نیاز به پاکسازی دارد.
درمان بیماری های کبد:
اولین درمان آب ولرم است.
در روایت از پیامبر صل الله علیه و آله «کان یفطر علی الحلو فإذا لم یجده افطر علی الماء الفاتر، و کان یقول، هو ینقی الکبد و المعده و یطیب النکهه الفم»4. «موقع افطار همیشه با یک چیز شیرین افطار می کردند و اگر چیز شیرین نمی یافتند با آب ولرم افطار می کردند و می فرمودند این کبد را پاکسازی می کند و بدن و دهان را خوشبو می کند».
منظور از «ماءالفاتر» آبی است ابتدا به جوش آمده سپس از حالت جوش خارج شده و کمی خنک شده و قابل خوردن است. و خوردن آب ولرم در ناشتا هم اثر مشابه دارد. به عبارت دیگر اگر اولین غذایی که انسان بعداز مدتی تقریباً طولانی می خورد، آب ولرم باشد این سبب پاکسازی معده می شود خواه شب باشد خواه روز. این بیشتر جنبه پیشگیری دارد.
دومین درمان حجامت و فصد است در روایت آمده؛
«شکوت اِلی أبی عبدالله علیه السلام وجع الکبد، فدعا بالفاصد، ففصدنی من قدمی و قال: اشربوا الکاشم لوجع الخاصرۀ»5 «به امام صادق علیه السلام شکایت کردم از بیماری کبد، امام خواست که فصاد (کسی که فصد می کند) بیاید و او هم مرا از پا فصد کرد، امام فرمودند انجدان رومی بخورید برای پهلو درد»
و «وشکا بعضهم إلی أبی الحسن علیه السلام کثره ما یصیبه من الجرب ؛ فقال : إن الجرب من نجار الکبد، فاذهب و افتصد من قدمک الیمنی»6 «کسی به امام موسی کاظم علیه السلام شکایت کرد که زیاد به گری مبتلا می شود. امام فرمودند گری از نجار کبد است، پس برو و از پای راست فصد کن» به عبارت دیگر « إن الجرب من بخار الکبد»7 «گری از بخار کبد است»
از نشانه های بیماری کبد، مشکلات پوستی است، از جمله خارش شدیدی که درمان نمی شود و بیماری گری و پسوزیاریس و به طور کلی بیمارهایی که موجب ریزش پوست می شود در روایاتی که ذکر شد آمده علت گری بخار کبد است و این را تجریه کرده ایم که وقتی در مچ پا حجامت انجام می دهیم اول کف مشاهده می شود سپس خون خارج می شود. اینکه ارتباط مچ پا با کبد چیست امروزه علم بشر به آن نرسیده و این از علوم اهل بیت علیهم السلام است.
برای درمان یا باید هر دو پا را حجامت کرد یا پای راست را فصد کرد، محل حجامت نقطه ای ما بین تاندون عقب پا و کعب است (وسط مچ پا) ، کعب همان محل مسح در وضو است، البته بعضی کعب را مفصل پا می دانند. محل حجامت سمت راست پای راست و سمت چپ پای چپ است. زیرا محل حجامت باید کمی گوشت داشته باشد ولی محل فصد سمت راست پای چپ و سمت چپ پای راست است. جایی که بیشتر رگ وجود دارد، البته فصد فقط در یک پا باید انجام شود. فصد یک بار انجام شود ولی حجامت حداقل سه بار پست سر هم و با فاصله کم باید انجام شود در مدتی بین سه روز الی یک هفته. بهترین زمان برای حجامت وسط ماه (دهه دوم) است. به طور کلی این نقطه از بدن با کبد در ارتباط است و شاید به روش های مختلف مانند بادکش، ماساژ و کارهای دیگر هم بتوان کبد رادرمان کرد.
لازم به ذکر است که شاخص ترین و مهمترین درمانهای مشکلات کبد فصد یا حجامت مچ پا است.
در روایت آمده که فصد و حجامت مچ پا درمان کبد است پس می توان با فصد و حجامت بیماری پوستی را نیز درمان کرد. در بحث بیماری های پوستی و بیماری گری روایاتی آمده که می گویند یا پای راست را فصد کن و یا هر دو پا را حجامت کن.
خارش پوست دو علت دارد یا معلول خون است یا بیماری کبد.در مورد خارش شدید پوست اگر مصرف دارو (صاف کردن خون ) نتیجه نداد معلوم می شود علت مشکل کبد است. و توصیه به فصد یا حجامت پا می کنیم. البته برخی بیماری پوستی از قارچ است و ربطی به خون یا کبد ندارد.اگر علت قارچ باشد معمولاً در پا یازیر بغل و جاهایی که مستعد رویش قارچ است به طور کلی در یک نقطه مشاهده می شود اما بیماری پوستی ناشی از خون بیشتر در صورت و کمر و به صورت آفت دهان ظاهر می شود.
** تفاوت حجامت و فصد: فصد و حجامت هر دو با خارج کردن مقداری خون از بدن روشی برای پیشگیری و درمان برخی بیماری هاست. در فصد رگ را کاملاً می گشایند تا مقدار مشخصی خون از بدن بیمار خارج شود اما در حجامت رگی شکافته نمی شود بلکه توسط وسایلی خاص بدن را ـ اغلب در پشت ـصورت ـ دست و پا بادکش کرده و محل را با ابزار مخصوصی خراش می دهند تاخون مویرگی از قسمت های سطحی بدن و پوست و اغلب از مویرگ های داخل عضله خارج شود. در واقع خون خارج شده در حجامت از مویرگهاست ولی در فصد از عروق اصلی است. خون حجامت رقیق و نواحی سطحی پوست را از اخلاط پاک می کند ولی خون فصد غلیظ و از عمق بدن اخلاط و سموم را خارج می کند.
سومین پشگیری کوتاه کردن زمان تخلی است
«إن مولاه دخل المخرج، فأطال فیه الجلوس، فناداه لقمان: إن طول الجلوس علی الحاجۀ، یفجع من الکبد، و یورث منه الباسور.»8 « مولای لقمان حکیم نشستن در دستشویی را طول دارد. لقمان او را ندا داد که طولانی نشستن در دستشویی کبد رابیمار می کند و سبب شقاق هم می شود.
(لقمان کسی بود که بین پیامبری و حکمت مخیر شد و حکمت را انتخاب کرد و خداوند درباره لقمان در قرآن فرموده اند«و لقد آتینا لقمان الحکمه»9 یعنی «به لقمان حکمت دادیم»
*** تعریف شقاق یا فیشر: شقاق یک ترک خوردگی باریک با طول و عمق مشخص است که ممکن است در پوست یا یک دیواره ی یا غشای مخاطی ایجاد شود. انواع شقاق در بدن انسان ایجاد و نام گذاری میشود؛ شقاق مقعد و شقاق پا، دو شکاف مشترکی هستند که در بدن رخ می می دهند. اگر این ترک یا پارگی در دیواره دورنی کانال مقعد ـ لوله کوتاه ما بین دو دریچه ی ابتدایی و انتهای مقعد که چهار سانتی متر انتهای لوله ی گوارشی یعنی راست روده را تشکی می دهد رخ دهد، شقاق یا فیشر معقد نامیده می شود.
چهارمین درمان سوره قدر است. در روایت آمده
«ان کتبت علی فخار جدید، و غسلت بماء المطر، و جعل فیه شیئا من سکر، و شربه من به وجع الکبد بریء باذن الله تعالی»10 « اگر سوره قدر بر کوزه ای نو نوشته شود و با آب باران شسته شود و مقدار هم شکر به آن اضافه کنند؛ کسی که بیماری (درد) کبد دارد اگر این را بنوشد به اذن خدا درمان می شود» برای نوشتن سوره هم می توان از زعفران یا تربت امام حسین استفاده شود.
پنجمین درمان شربت امام رضا علیه السلام است.
در طب اسلامی سه شربت داریم دو تاشربت امام صادق علیه السلام و یکی هم شربت امام رضا علیه السلام است.این شربت از مویز و کشمش (نوعاً مویز هسته دار) درست می شود و مقدار زیادی زعفران دارد و درست کردن آن راحت نیست هزینه بر است. اما رضا بسیار به این شربت توصیه نموده اند. ایشان فرموده اند که اگر کسی بعد از غذا این شربت رابخورد از بسیاری بیماری های ایمن می شود. این شربت هم برای کبد مفید است و برای هضم غذا هم مفید است.(این شربت در حال حاضر درمشهد و نیز توسط آستان قدس تولید می شود) این شربت سفت است و باید مقداری از آن را (حدود یک قاشق) را در یک لیوان آب حل کرد و نوشید.
در روایت آمده است «شربت امام رضا علیه السلام را بعد از غذا به اندازه سه لیوان بنوش، به اذن خذا ایمن می شوی از بیماری های سرد و مزمن مانند نقرس .. و بعضی بیماری های کبد و طحال و روده.»11
ششمین درمان مرکب یک است،
شاخص ترین و مهمترین درمان برای بیماری کبد مرکب یک است و پس از آن فصد بهترین درمان است. مرکب یک مختص درمان بیماری های کبد است و بیماری های سخت و صعب العلاج کبد از جمله هپاتیت ،سیروز کبد، یرقان، التهاب کبد ودرد کبد را به خوبی درمان می کند.
در روایت آمده است «انا تنفع باذن الله تعالی من المرۀ السوداء والصفراء ... و وجع البطن و وجع الکبد»12 «به اذن خدا این دارو مفید است برای مره سودا و صفرا ... و شکم درد و درد کبد» . و همچنین آمده برای یرقان هم خوب است. این دارو را می توان با آب هم مصرف نمود، مصرف این دارو شرایطی هم دارد. باید از سرکه ، ماهی و سبزی ها پرهیز کرد.14
همچنین جهت درمان بیماری های کبد می توانید از داروهای زیر استفاده کنید:
1. زنبق ؛ صاف کننده خون ( تقویت کننده کبد)
2. مرکب یک ؛ ابن بسطام ( تمامی بیماریهای مربوط به کبد)
3. صفرا بر ؛ اهلیلج (تمامی بیماری های مربوط به کبد)
4. اگیر ترکی ؛ (ورم کبد و کلیه بیماری های مربوط به کبد)
درمان هپاتیت در طب سنتی
هپاتیت (یعنی التهاب در پارانشیم کبد) بیماری است که امروزه افراد که از جامعه را درگیر خود کرده است و در اثر مصرف الکل، عوارض دارویی، آلودگی به باکتری و ویروس فرد را درگیر می کند.این بیماری از همه شایع تر به انواع A, B و C تقسیم بندی شده است که در طب جدید برای درمان هپاتیت C هنوز راه درمان قطعی ذکر نشده است.
بنا به توصیه متخصصین طب سنتی، در هنگام بروز هپاتیت اول بایستی تمام چربی ها را از رژیم غذایی فرد مبتلا حذف نمود و از کربوهیدراتهای تصفیه شده مانند ؛ فرآورده های آرد سفید، غذاهای سرخ شده و الکل اجتناب نمود. فرد بیمار بایستی یک رژیم غذایی از کربوهیدراتهای سبک و ساده که به راحتی قابل هضم باشند ، داشته باشد.
نسخه زیر از استاد حسین خیراندیش پدر طب سنتی ایران برای درمان هپاتیت تجویز شده است.
اول:
سرکه انگبین (دوواحد عسل ، دو واحد عرق نعناع و یک واحد عسل) را با دو وسم آب مخلوط نمایید (یعنی یک سوم سرکه انگبین + دو سوم آب) هر روز سه بار لیوان اگر نتوانستید دو بار صبح و شب میل نمایید.
دوم:
ترکیب سیاه دانه و عسل با یک مقدار سرکه ( سه واحد عسل + یک واحد سیاه دانه + یک دوم واحد سرکه) یک قاشق مرباخوری صبح و ظهر و شب میل نمایید.
سوم:
حجامت در سه مرحله هر ماه یک بار انجام دهید.
هر سه ماه یکبار تست هپاتیت بگیرید و ترجیحاً تست ویروس شمار بگیرید که روند بهبودی و کاهش ویروس را مشاهده و بهتر مطالعه نمایید.
گیاهان موثر در درمان بیماری های کبدی
1. گل خارمریم
در زمینه تحقیق و پژوهش گیاهان دارویی کاربرد بیوتکنولوژی و تکنیک های مهندسی ژنتیک تولید سیلیمارین به عنوان یکی از موثرترین داروهای گیاهی در درمان بیماری های کبدی (که در مطالعات حیوانی و انسانی نیز گزارش شده است) از گیاه خار مریم شده است.
در مطالعات بالینی متعددی مصرف سیلیمارین در درمان بیماری کبدی مانند سیروز، هپاتیت ویروسی و سمی مزمن، کبد چرب و التهاب مجرای صفرا موثر بوده است که دلیل آن را خواص آنتی اکسیدان این ماده می دانند . سیلیمارین سلولهای کبد را در برابر هرگونه آسیب نابود کننده حاد یا مزمن محافظت می کند. همچنین در کاهش کلسترول خون؛ افزایش سیستم ایمنی بدن، درمان انواع سرطان، کاهش عوارض جانبی در بیماران تحت درمان با شیمی درمانی برای سرطان و سنگ کیسه صفرا نیز اثرات جالب توجهی دارد.
استفاده از این گیاه در درمان بیماری کبدی پیشینه ای 2000 ساله دارد و امروزه به کمک فناوری های جدید بار دیگر در نقش داروی هپاتیت ظاهر شده است.
از مزایای دیگر این ماده ، اثر ضد سرطانی سیلیمارین روی سلولهای سرطان پروستات، پوست، سینه، تخمدان، مغز و کاهش قند خون در بیماران دیابتی است.
از نظر مکانیسم اثر و اثر بخشی دارویی روی بیماری های کبدی، تاکنون هیچ دارویی شیمیایی گیاهی در دنیا موفق به جایگزینی با این ماده نشده است.14
2. دم کرده برگ سنا
مقدار حدوداً دو قاشق غذا خوری برگ سنا به همراه یک قاشق غذا خوری گل محمدی در ظرفی مانند قوری قرار می دهیم و یک لیوان و نیم آب داغ روی آن می ریزیم و روی حرارت غیر مستقیم تا ده دقیقه دم بکشد. اگر گل محمدی در دسترس نبود همان برگ سنا کفایت می کند.
این دم کرده ساده درمانی برای بیماری هایی از جمله؛
1. درمان کبد چرب
2. مفید و مقوی برای کبد
3. درمان زردی نوزاد
4. چربی سوز فوق العاده بدن
5. درمان چاقی و لاغر کننده
رژیم غذایی و چند دستور بهداشتی برای درمان بیماران کبدی
1. ورزش و حفظ تناسب عمومی بدن و حفظ وزن در حد مطلوب بسیار حائز اهمیت است. چربی های اشباع شده را از رژیم غذایی حذف و از مصرف شیر و ماست پرچرب خودداری کنید و به جای مصرف کره و روغن حیوانی از مارگارین و یا روغنهای مایع یا چربی های اشباع نشده بهره ببرید. در پختن غذا از حداقل روغن استفاده کنید.
2. مصرف جگر ، مغز قلوه و کله پاچه ، شیرینی جات و تنقلات ممنوع است. میوه جات و سبزیجات بیشتری مصرف کنید. به سالاد خود سس اضافه نکنید. آبلیمو چاشنی مناسبی برای سس است.
3. مصرف گوشت ماهی و مرغ از گوشت قرمز بهتر است.
منابع:
1. مکارم الاخلاق، رضی الدین أبی نصر الحسن بن الفضل الطبرسی، ص 157 ؛ اصول کافی، شیخ کلینی ، ج6، ص 381
2. اصول کافی ، شیخ کلینی، ج6، ص383
3. بحار الأنوار، علاقمه مجلسی، ج 59، ص323، ط دار الحیاء الثرات.
4. روضه الواعظین، فتال نیشابوری، ص 341
5. مکارم الاخلاق، رضی الدین أبی نصر الحسن بن الفضل الطبرسی، ص76
6. مکارم الاخلاق، رضی الدین أبی نصر الحسن بن الفضل الطبرسی، ص77
7. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج59، ص128 ، ط دار الاحیاء التراث.
8. تفسیر مجمع البیان، شیخ طبرسی، ج 8، ص 82
9. سوره لقمان، آیه 12
10. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری طبرسی، ج4، ص314.
11. بحار الانوار علامه مجلسی، ج59، ص315، ط دار الاحیاء الثراث
12. طب الائمه، ابن سابور الزیات، ص 75
13. برگرفته از سایت www.eshia.ir. درس طب در روایات اسلامی استاد تبریزیان. تاریخ 1394/09/03
14. برگرفته از مقاله خار مریم دشمن هپاتیت ؛ خانم طاهره حسن لو، 1385/10/04