شکم درد یا درد شکم چیست؟
تعریف درد شکم (یاشکم درد)
درد شکم یا به عبارتی دقیق درد در ناحیه شکم، به احساس ناراحتی در ناحیۀ میان قفسه سینه و لگن در بر می گیرد که مشکلات گوارشی شایع ترین علت بروز درد در ناحیه شکم دیده شده است. ناراحتی یا بی نظمی در هر یک از دستگاه ها یا بخش های ناحیه شکم می تواند سبب بروز دردی شود که به کل این ناحیه سرایت می کند. در باور مردم عادی به هر درد شکمی به درد معده اشاره می کند اما شکم شامل بسیاری از دستگاه های حیاتی، عضلات، رگهای خونی، و بافت متصل می باشد.
معده، کلیه ها ، کبد، روده های کوچک و بزرگ، آپاندیس، کیسۀ صفرا، طحال ، شریان اصلی قلب (آئورت) و ورید دیگر قلب (سیاهرگ بزرگ زیرین) نیز از شکم می گذارد. شکم به عنوان محل قرار گیری عضلات هسته ای بدن است. چهار گروه عضلات ناحیه شکم که پایداری تنه را ایجاد کرده و دستگاه های این ناحیه را در جای خود نگه می دارد از آنها محافظت می کنند.
علت شکم درد یا دردشکم
درد شکم می تواند با بسیاری از شرایط ایجاد شود. با این حال عفونت گوش، رشد غیرطبیعی باکتری های بدن، التهاب، انسداد، و اختلالات روده، مهمترین علت درد شکم شناخته شده اند.
ار آنجایی که نواحی متعددی در بدن وجود دارد که ممکن است آسیب ببینند، درد ناحیۀ شکم می تواند علل متعددی داشته باشد.
1. گاستروانتریت (آنفولانزای معده)
درد شکم غالب با تهوع، استفراغ، و دفع مدفوع شل و آبکی همراه است و که بسیار زودتر از تواتر معمول پس از غذا خوردن نرمال بروز می کند که علت آن وجود باکتری یا ویروسی است که به طور معمول علایم در طول چند روز برطرف می شوند و اگر بیشتر از دو روز ادامه داشت می توانند به وجود مشکلاتی جدی برای سلامت مثل عفونت یا اختلالات التهابی مثل بیماری التهابی روده اشاره داشته باشد. و از علائم شایع در این مورد پیشرفته ؛ تهوع ، استفراغ، تب، کرامپ شکم، نفخ و گاز است.
2. سندروم روده تحریک پذیر (IBS)
به عللی کماکان ناشناخته، افراد دچار سندرم روده تحریک پذیر می شوند که کمتر توانایی هضم برخی غذاها یا انواع غذاها را دارند. درد شکم و علایم اولیه این بیماری در بسیاری از افراد اغلب پس از حرکات روده تسکین پیدا می کند و از جمله علایم فراگیر این بیماری؛ کرامپ یا گرفتگی شکم که اغلب با تخلیه روده ها تسکین می یابد ؛ تغییر در دفع مزاج ، اسهال یا یبوست ؛ نفخ شکم ؛ نیاز فوری به رفتن به توالت؛ احساس تخلیه ناقص روده ، سروصدای معده، باد بیش از حد.
افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر همچنین می توانند علائم غیرقابل توضیح دیگری از جمله خستگی، کمر درد، فراوانی مثانه، سوءهاضمه، سردرد، افسردگی و اضطراب را تجربه کنند.
3. ریفلاکس اسید
گاهی از اوقات اسید معده به عقب برگشته به سمت بالا و گلو راهش را ادامه می دهد. این ریفلاکس تقریباً در تمامی موارد سبب بروز حس سوزش می شود و با درد همراه است. ریفلاکس اسید همچنین می تواند سبب علایم شکمی مثل نفخ و کرامپ شود.
4. گاز
گاز زمانی ایجاد می شود که باکتری های درون روده غذاهایی را خرد می کنند که بدن آنها را غیرقابل تحمل می یابد. افزایش فشار گار در روده می تواند سبب بروز درد تند و تیز شود. گاز همچنین می تواند سبب سفتیی یا محدودیت در شکم و نفخ شکم یا آروغ زدن گردد.
5. استفراغ
استفراغ اغلب سبب درد شکم می شود زیرا اسید معده در کوران اسفراغ به عقب برگشته در طول دستگاه گوارش باعث تحریک بافت های مسیر خود می شود. عمل فیزیکی استفراغ کردن نیز ممکن است سبب ناسور شدن عضلات شکم شود.
6. گاستریت
وقتی جدار معده ملتهب یا متورم می شود. درد می تواند بروز کند. تهوع، استفراغ، گاز و نفخ دیگر علایم شایع در گاستریت است.
7. عدم تحمل غذایی
وقتی بدن قادر به هضم مواد غذایی نباشد، آنها باید توسط باکتری های روده و معده خرد شوند. که در این فرآیند گاز آزاد می شود. وقتی مقدار زیادی مواد هضم شده در بدن وجود داشته باشد مقدار زیاد گاز ایجاد شده باعث بروز فشار و درد می شود. تهوع، استفراغ، نفخ، اسهال، و درد شکم دیگر علایم این وضعیت محسوب می شود.
8. یبوست
وقتی روده بامواد زائد پر می شود، فشار بر روی کولون افزایش می یابد که می تواند سبب درد شود.
9. بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD)
GERD می تواند سبب درد شکم و همچنین سوزش سردل و تهوع شود.
10. اولسرهای معده یا اولسرهای پپتیک
اولسرها یا زخم هایی که گرایشی التیام ندارند سبب ایجاد درد شدید و مداوم شکم می شوند. شایع ترین علت اولسرهای معده و پپتیک هلیکوباکترپیلوری و استفاده بیش از حد یا مداوم از داروهای غیر استروئیدی ضدالتهابی (NASIDs) است.
11. بیماری کرون
بیماری کرون سبب التهاب جدار دستگاه گوارش می شود که نتیجه آن بروز درد، کاز، اسهال ، تهوع، استفراغ، و نفخ است. بر مبنای سرشت خود این اختلال می تواند به سوء تغذیه منجر شود که به نوبۀ خود سبب کاهش وزن و بروز خستگی می شود.
12. بیماری سلیاک
آلرژی نسبت به گلوتن ، پروتئینی که در بسیاری از غلات کامل مثل گندم و جو وجود دارد، باعث التهاب رودۀ کوچک می شود که نتیجه آن بروز درد است.
اسهال و نفخ نیز از جمله علایم شایع این بیماری هستند. به مروز زمان ممکن است سوء تغذیه بروز کند که نتیجۀ آن کاهش وزن و از دست دادن انرژی است.
13.کشیدگی عضلانی
از آنجا که انجام بسیاری از فعالیت های روزمره نیازمند کاربرد عضلات ناحیٰه شکم استُ صدمه دیدگی یا کشیدگی این عضلات شایع است. بسیار از مردم در عین حال بر روی انجام ورزشهای سنگین در ناحیه شکم تمرکز می کنند که این خود خطر صدمه دیدن این عضلات را افزایش می دهد.
14. کرامپ های عادت ماهانه یا اندومتریوز
عادت ماهانه می تواند سبب التهاب و درد در ناحیه شکم شود. نفخ ، گاز ، کرامپ و یبوست نیز ممکن است در طول عادت ماهانه بروز کند که اینها همگی سبب بروز ناراحتی در ناحیه شکم می شوند. زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است التهاب مزمن و درد بیشتری را تجربه کنند.
15. عفونتهای دستگاه ادراری و مثانه
عفونت های دستگاه ادراری که عمدتاً توسط باکتری ها و مقدمتاً به واسطۀ گونه های اشیرشیاکولی ایجاد می شوند که در مثانه و مجرای ادرار جمع می گردند. سبب بروز عفونت مثانه یا سیستیت می شود. علایم شامل درد، احساس فشار، و نفخ در ناحیه زیر شکم است. اغلب عفونتها باعث بروز ادرار دردناک و کدر، و نیز ادرار دارای بوی تند می شوند.
علل ناشایع و جدی تر دردشکم
در برخی موارد درد شکم نشانه ای از یک اختلال پزشکی است که می تواند در صورت عدم مراقبت پزشکی فوری کشنده باشد.
علل کمتر شایع درد در ناحیه شکم عبارتند از؛ 1. آپاندیسیت (پارگی آپاندیس) یا بروز پارگی در هر دستگاه دیگر داخل ناحیۀ شکم ، 2. عفونت کلیه ( بیماری کلیه یا سنگ کلیه) ، 3. هپاتیت (التهاب کند) ؛ 4. سنگهای کیسۀ صفرا (توده های سخت درون کیسۀ صفرا) ؛ 5. مسمومیت غذایی ، 6. عفونتهای انگلی، 7. عفونت ناحیۀ شکم یا آنفارکتوس (که در آن یک دستگاه یا عضو به دلیل عدم دسترسی به خون کافی می میرد.)؛ 7.اختلالات قلبی مثل آنژین اتیپیکال یا نارسایی احتقانی قلب ؛ 9. سرطان که از جمله می توان سرطان معده، پانکراتیت یا سرطان روده اشاره کرد. ؛ 10. فتق هیاتال ؛ 11. کیست هایی که مهاجم شده اند یا مختل شدن فضا یاعملکرد دستگاه های ناحیۀ شکم.
چه هنگامی باید به پزشک مراجعه کرد.
اغلب موارد درد شکم جدی نیست و علایم با مداوای خانگی شامل استراحت و سیراب نگه داشتن بدن در طول چند ساعت یا چند روز بر طرف می شود.
بسیاری از داروها غیر نسخه ای مثل آنتی اکسیدانها و داروهای ضدگاز نیز به مدیریت و کاهش علایم کمک می کنند.
به هر جهت درد حاد (ناگهانی یا شدید) یا درد مزمن (دراز مدت) ناحیه شکم اغلب اوقات
نشانه ای از لزوم استفاده از مراقبت و درمان فوری پزشکی است.
علایمی که نیازمند مراقبت پزشکی هستند عبارتند از :
1. کاهش وزن غیرقابل توضیح ؛ 2. فقدان انرژی غیرقابل توجیه ؛ 3. تغییرات یا اختلالات بروز یافته در حرکات معده مثل یبوست یا اسهال مزمن ، که در طول چند ساعت یا جند روز برطرف نمی شود؛ 4. خونریزی خفیف رکتوم (مقعد) یا وجود خون در ادرار 5. ترشحات نامعمول واژنی ؛ 6. درد مزمنی که پیش از مصرف داروهای غیر نسخه ای همچنان ادامه پیدا می کند یا پس از توقف مصرف داروهای تجویزی برمی گردد.؛ 7. نشانه های عفونت دستگاه ادراری
نشانه هایی که نیازمند مراجعه به اورژانس پزشکی هستند عبارتند از؛
1. درد شدید وناگهانی به ویژه اگر با تب بالای 38 درجه همراه باشد. ؛ 2. دردشدید و در عین حال بسیار متمرکز؛ 3. درد شدید و در عین حال بسیار متمرکز ؛ 4. وجود مدفوع خونی یا سیاه که حالت چسبنده دارد. ؛ 5.استفراغ غیرقابل کنترل به ویژه اگر استفراغ توأم با خون باشد؛ 6. دردناک بودن بیش از حد ناحیۀ شکم وحساس بودن آن نسبت به لمس؛ 7. ناتوانی در ادرار کردن ؛ 8. غش کردن یا حالت هشیاری را از دست دادن ؛ 9. دردی که به سرعت و به شکل چشمگیری افزایش پیدا می کند؛ 10. درد در قفسۀ سینه، به ویژه در اطراف دنده ها که به درون ناحیۀ شکم گسترش پیدا می کند؛ 11. دردشدید ناحیۀ شکم که با دراز کشیدن تا حدودی بهبود پیدا می کند. ؛ اگرچه این موارد نادرند اما در صورت وقوع این علایم مردم باید بدون دفع وقت به اورژانس پزشکی مراجعه کنند.
نکات
1. روی تنفس تان تمرکز کنید و سعی کنید که به درد فکر نکنید. نفس هایی عمیق را با بینی به درون بکشید و با دهان خارج کنید.
2. سعی کنید به پهلو بخوابید و یک بالشت در میان پاهایتان قرار دهید.
3. اگر فکر می کنید، علت درد از یبوست است، خوردن فیبر می تواند کمک زیادی به شما بکند.
این مقاله برگرفته از مقاله ی ؛
· جنیفر هوآیزن، دکتر گراهام راجرز
• ترجمه محمدقاسم رافعی